Bundan yaklaşık bir asır evvel, Cemal Paşa Ermeni caniler tarafından katledilmişti. Cemal Paşa sonunu görmüş olsa gerek, şehit olmadan önce kendisiyle yüzleştiği bir hatırat yazdı. Bu hatıratın Türk tarihi için önemi, İttihat Terakki dönemini birincil kaynaktan aydınlatmasıdır. Bu sebepten ötürü Cemal Paşa’nın hatıratlarını Osmanlıca aslından günümüz Türkçesine çeviren İlyas Kara’ya ve vesile olan Güz Kitap’a teşekkürlerimi iletiyorum.

Cemal Paşa, aşağıda aktarılan vesika’da Liman Paşa’nın İstanbul’a gelişinden sonra Rusların kopardığı yaygara ve onları destekleyen Fransızlar ve İngilizlere olan cevabını, bir nevi hatıratını kaleme aldığı yıllardaki suçlamalara cevaben kaleme alıyor. Hatıratında, Fransız ve İngiliz elçilere verdiği cevaptan önce Limon Von Sanders’in nasıl geldiğini ve kim tarafından getirildiğini açıklayan paşa ( Yakın zamanda Tarihi Vesikalar arşivine eklenecektir), hatıratının bu kısmında ise kendi adına savunmasını bizlerle paylaşıyor. Cemal Paşa, aktardığım konuşmayı İngiliz ve Fransız elçilerine Cihan Harbi başlamadan hemen önce yapıyor.

Vesika’yı sizlere aktarmadan önce Cemal Paşa’yı ve tüm şehitlerimizi rahmetle anıyorum.

“Efendiler! Bakınız siz ne kadar acımasızsınız. Zannetmeyiniz ki bu fikirleri vaziyeti takdir etmeyerek söylüyorsunuz. Siz de çok iyi biliyorsunuz ki, biz bir Alman ıslah heyeti getirecek yetkiye sahibiz. Alman subayları bir orduyu düzeltecek güce sahip midirler, değil midirler, o tartışılabilir bir durum. Bununla birlikte madem ki biz onların bu konudaki güçlerine inanarak onları seçmeyi tercih etmişiz, o halde artık bundan söz etmek doğru değildir. Ve sonra ülkenin üç silahlı kuvveti vardır: Birincisi ordusu, ikincisi donanması, üçüncüsü de jandarması. Biz bunlardan birincisinin ıslahını Almanlara, ikincisinin ıslahını İngilizlere, üçüncüsünün düzenlemesini Fransızlara bırakmışız. Şimdi bunda münakaşayı gerektirecek ne görüyorsunuz? Ordumuzu Rusların eline bırakmamızı mı arzu ediyorsunuz? Hem bakın Ruslar ne diyorlar? Alman subayları birinci kolordunun kumandasını üzerlerine alırlarsa boğazların savunma gücü artarmış. Demek oluyor ki, biz aynı görevi, aynı tarzda Fransızlara ve İngilizlere bıraksak Ruslar aynı itirazları ortaya koymuş olacaklar. Çünkü hiç zannetmem ki, Fransız veya İngiliz subayları birinci Osmanlı kolordusunun kumandasını üzerlerine alırlarsa, maksatları boğazları lüzum hasıl olduğunda Ruslara açtırmaktan ibaret olsun. O halde siz bu itiraflarınızla, hakkımızda iyi niyet beslemediğiniz zannını doğuruyorsunuz.”

Kaynakça:

Kara, İlyas. Cemal Paşa Hatırat (1913-1922). İstanbul: Kamer Yayınları, 2019

Bayram Köroğlu

Please follow and like us: