Milli Strateji: Şeker Fabrikaları

Türkiye de şeker üretmek için fabrika açma çalışmaları Osmanlı devletinin son dönemlerinde 1840’lar da başladı. Ama Osmanlı döneminde yeterli ilgi ve yatırımı bulamadığı için istek olmak dışına çıkamamış ve fabrika kurulamamıştır. Bu konuda ilk ciddi çalışmalar Cumhuriyetin ilanından sonra Ulu Önderimiz M. Kemal ATATÜRK’ün teşvikleri ile Uşak’lı çiftçi Molla Ömeroğlu Nuri tarafından başlatılmıştır. Daha sonra soyadı kanunu ile Şeker soyadını alacaktır. İlk iş olarak da Kalfa Köyündeki Çiftliklerinde, Avrupa’dan getirttiği pancar tohumlarıyla pancarı yetiştirerek başlıyor. Fabrikanın ana ham maddesi olan şeker pancarını önce kendisinin tanıması, ondan sonra da pancardan şekerin nasıl elde edilebileceğini araştırmaya başlıyor. Sonrada elde ettiği pancarları evde rendeleyip, rendelenmiş pancarları kaynatarak içindeki tatlı özsuyu çıkarmış. Aile meslekleri de helvacılık olduğu için elde ettiği tatlı suyu kaynatarak şerbet elde etmiş.

Uşak’lı Molla Ömeroğlu Nuri (Şeker)

Molla Ömeroğlu Nuri’nin çalışmaları kapsamında Türkiye’de ilk şeker fabrikasının temeli 19 Nisan 1923 tarihinde 600.000 Lira sermaye ile kurulan Uşak Terakki Ziraat T.A.Ş. ile atılmıştır. Uşakta 6 Kasım 1925 tarihinde fabrikanın temelini atılmış, fabrika 17 Aralık 1926 tarihinde açılmıştır. Uşak’ta şeker fabrikası çalışmaları devam ederken aynı yıllarda İstanbul da özel kişilerin ve milli bankaların yatırımı ile 14 Haziran 1925 tarihinde 500.000 Lira sermaye ile İstanbul ve Trakya Şeker Fabrikaları T.A.Ş. kurulmuştur. Bu çalışmalar sonucunda 22 Aralık 1925 tarihinde Alpullu şeker fabrikasının temeli atılmış ve 26 Kasım 1926 tarihinde fabrika açılarak ilk Türk şekeri bu fabrikada üretilmiştir.

Uşak Şeker Fabrikası (Sol) – Alpullu Şeker Fabrikası (Sağ)

Ülkemizin şeker ihtiyacını 1933 yılına kadar bu fabrikalardan kısmende olsa karşılanmıştır. Bu fabrikalar ile şeker pancarı tarımında ve şeker üretiminde tecrübeler kazanılmış olduğundan yeni fabrikalar açılması zorunluluk haline gelmiştir. Milli bankaların yatırımı ile iki yeni şirket kurulmuş, bunlardan birisi olan Anadolu Şeker Fabrikaları T.A.Ş. 5 Aralık 1933 tarihinde Eskişehir Şeker Fabrikasını işletmeye açmıştır. Diğer şirket Turhal Şeker Fabrikası T.A.Ş. ismi ile kurulmuş ve Turhal Şeker Fabrikasını 19 Ekim 1934 tarihinde işletmeye açmıştır.

Turhal Şeker Fabrikası (Sol) – Eskişehir Şeker Fabrikası (Sağ)

Tarımsal, teknik ve idari çalışmaların kontrol ve koordine edilebilmesi, mevcut sermaye kaynaklarının birleştirilmesi amacıyla bu dört şeker fabrikasının, dönemin üç milli bankasının eşit hissedar oldukları tek bir şirketin çatısı altında toplanması kararlaştırılmıştır. Bu karara göre 22 milyon lira sermaye ile 6 Temmuz 1935 yılında Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. kurulmuştur. Daha önce kurulan bu dört şeker fabrikası bu şirket tarafından devralınmıştır. 1950 yılına kadar şeker üretim faaliyetleri zaman zaman genişletilme çalışması yapılmış bu dört şeker fabrikası aracılığıyla sağlanmıştır. Nüfus artışı ile her yıl artan şeker ihtiyacının sadece yerli üretim ile karşılanabilmesi için 1951 yılında hazırlanan ”Şeker Sanayi’nin Tevsi(Genişletilmesi) Programı” ile yeni şeker fabrikaları açılması için çalışmalar yapılmıştır. Şeker pancarı üreten çiftçinin korunması ve teşkilatlanması için toplumsal dayanışmanın bir örneği olan kooperatifleşme çalışmaları da başlatılmıştır.

1953 yılında Adapazarı, 1954 yılında Amasya, Konya ve Kütahya, 1955 yılında Burdur, Susurluk, Kayseri, 1956 yılında ise Erzincan, Erzurum, Elazığ ve Malatya Şeker Fabrikalarının açılmasıyla 1956 yılında fabrika sayısı onbeşe ulaşmıştır. 1962 yılında Ankara Şeker Fabrikası ve 1963 yılında da Kastamonu Şeker Fabrikası işletmeye açılmışlardır. Ülkemizin nüfus artışının ivme kazanması sonucu artan şeker ihtiyacını karşılayabilmek amacıyla yeni şeker fabrikalarının kurulmasına karar verilmiştir. 1977’de Afyon, 1982’de Muş ve Ilgın, 1983’de Bor, 1984’de Ağrı ve 1985 yılında da Elbistan Şeker Fabrikaları şeker üretmeye başlamıştır. Daha sonra ki yıllarda 1989’da Erciş, Ereğli ve Çarşamba Şeker Fabrikaları, 1991 yılında Çorum, 1993 yılında Kars, 1998 yılında Yozgat ve 2001 yılında ise Kırşehir Şeker Fabrikaları işletmeye açılmıştır.

Yıllarca Türkiye’nin şeker ihtiyacını karşılayan bu fabrikaların bir kısmı zaman içinde kapatılırken, bir kısmı da özelleştirilmiştir.

“Şeker fabrikalarının sayısı yirmiye çıkmaz ve şekeri ekmek kadar
kolay alınır hale getiremezsek, gürbüz çocuklara hasret kalacağız.”

17 Kasım 1937 Ulu Önder Başbuğ M. Kemal ATATÜRK

Please follow and like us: