Selçuklular Zamanında Hanlar

Özet

Selçukluların, Anadolu toprakları üzerinde mimari olarak yeni bir çağ başlattığı yadsınamaz bir gerçektir. Bu yazıda Anadolu Selçuklu Dönemine dair mihenk taşlarından olan han olgusuna değinilmekle beraber bölgedeki konaklama imkanlarının dönemin ticari faaliyetleri üzerindeki etkisi incelenmiştir.

Anadolu Selçukluları

Günümüzde Anadolu’da rastlanan çoğu eserin geçmişi Anadolu Selçuklularına dayanmaktadır. Dönemin imar planlamasına göre ilk başta güvenlik yönünde inşalar yapılsa da, sonradan ticari faaliyetleri geliştirecek inşalarda bulunulmuştur. Kervansaray ve han özelinde, Anadolu Selçukluları döneminde sayı bakımından üstün olmaları bunu doğrular niteliktedir. Anadolu’da 11.yy coğrafya açısından zor bir yüzyıldı. Siyasi bir bütünlük, ekonomik istikrar yoktu. Bizans İmparatorluğundaki siyasi kavgalar, bunun yanında imparatorluğun, Latin şehir devletlerine vergisiz serbest ticaret hakkı tanıması, ekonomik anlamda belini bükmüştü. Selçuklular ise bu topraklardaki potansiyelin düşünmekteydiler. Bu coğrafyada kurulacak bir devletin sac ayaklarının eğitim ve ekonomi olması gerektiğinin farkındaydılar. Bu cümleden hareketle şehirlerde medrese, kırsal kesimde ise tekke ve zaviye inşasında artış gözlemlenmiştir. Dönemin sultanlarının özellikle yol yapımı veya yenilenmesi yönünde icraatleri olmuştur. Anadolu Selçuklularında yol ıslahından sonra belirlenen ticari rotalarda han inşalarının arttığı gözlemlenmiştir.

Ne demeli?

Ticari konaklama yapılarına, Selçuklu Dönemi kitabelerine bakıldığında “han” denildiğini görmekteyiz. Buna rağmen Batılılar kervansaray kelimesini kullanmayı tercih etti. Kervansaray kelimesi Farsça kökenli “kervan” ile “saray” kelimelerinin birleşiminden türetilmiştir. Kelimenin kökeni Farsçaya dayanmasına rağmen Batı kaynaklı seyahatnamelerde sık kullanıldığını görmekteyiz. Bu yapıların isimlendirilmesi sadece iki kelime ile kısıtlı kalmamıştır. Çoğu eski kaynakta ribat, funduk, derbent gibi kullanımlara da rastlanmıştır.

İstikamet ve Mekan

Anadolu Hanlarına bakıldığında, seksene yakın hanın Selçuklular dönemine ait olduğu söylenebilir. Hanların en yoğun toplandığı bölge Konya ve Kayseri çevresidir. Bu iki şehir Selçukluya başkentlik yapmış, uzun yıllar buradaki hanlar devlethane olarak kullanılmıştır. Anadolu’da Selçuklu Dönemine ait olduğu bilinen hanlar sıralı listesi şu şekildedir;

Altunapa, Ağlasun, Ağzıkara, Alay, Alara, Akbaş, Bozhan, Ak Han, Aksaray Sultan Hanı, Argıt, Burma, Bor, Çakallı, Çardak, Çekere, Çinçinli, Çiftlik, Çavlı, Dokuzun, Dolay, Durak, Eğret, Eğirdir, Ebul Mucahit Han, Ertokuş, Evdir, Ebulhasan, Eshab-ı Kehf Han, Elikesik, Ezine Pazarı Hanı, Horozlu, Hekim, Hatun, Iğdır, İshaklı, İncir, Kadın, Kargı, Kesikköprü, Kuruçeşme, Kızılören, Kırkgöz, Kara Mustafa Hanı, Karatay, Kuru, Kalolar, Mama Hatun, Mirçinge, Orta Payam, Okla, Obruk, Öresun, Pınarbaşı, Susuz, Sarı, Sıraçakıl, Şarapsa, Tuzhisarı Sultan Han, Tahtoba, Tol, Yeni, Zazadin Hanı, Doğala, Paşa, Afyon Çay Taş Han, Misli, Niğde Aktaş, Niksar, Hacı Hafız Hanı, Cırgalan, Kızılören, Zilli, Pamukcu, Dipli, Burma Han