Türkçe Eğitiminde Dijital Öykü Kullanımının Öğrencilerin Yaratıcı Düşünme Becerilerine Etkisi Üzerine Alan Araştırması

Giriş:
Türkçe eğitiminde farklı türlerde anlatım tarzları vardır. Bunlar genel mahiyette; açıklama, tartışma, betimleme ve hikâye edici/ öyküleyici anlatım tarzları olarak dört başlık altında toplanabilir. Bu çalışmanın bağlamı gereği hikâye edici/ öyküleyici anlatım tarzına parantez açmak gerekmektedir.

Güncel Türkçe sözlükte hikâye, “bir olayın sözlü veya yazılı olarak anlatılması, gerçek veya tasarlanmış olayları anlatan düzyazı türü, öykü” (TDK, 2023.) olarak tanımlanmıştır. Karadağ, hikâye edici metinleri olay, yer, zaman, anlam ve yer beşgeni içerisinde sistemleştirir. (Karadağ, 2003) Karadağ aynı çalışmasında; “Öykülemede söz konusu olan olayların nedenleri insanlara bağlıdır. İnsanların birtakım istekleri, tutkuları ve güdüleri vardır. Bunlar davranışları etkilediği gibi, olayların doğmasını da hazırlar. Bu yüzden doğa olayları dışında kalan bütün olaylara, gerçekte insanların eyleme dönüşmüş istekleri, tutkuları ve güdüleri olarak bakılabilir.” demiştir. Karadağ’ın bu alıntısında yer verdiği unsurların, insanın tabii parçası olduğu gözlemlenmektedir. Bu sebeple her insanın anlatmak istediği bir hikâyesi vardır.

Değişen ve gelişen dünyamızda dijitalleşme sebebiyle artık her şey oldukça hızlı gerçekleşiyor. Dünyamızın tek günlük hareketinde dâhi farklı açılara doğma ihtimali ile güne başlıyoruz. Bu sebeple önceki paragrafta belirttiğimiz insanın kendini anlatma ihtiyacı da değişmektedir. Dijital dünyaya doğan dijital yerli nesil kendini ifade etmek, hikâyesini anlatmak isterken yalnızca beyaz bir sayfa ile karşı karşıya kalmak istememekte, bu beyaz ekranı çeşitli faktörlerle genişletmek istemektedir. Bu noktada ise karşımıza dijital hikâyeler çıkmaktadır.

Dijital hikâye; “Chung’a göre dijital öykü anlatımı; metin, görsel, ses ve video gibi dijital ögelerin bir araya getirilmesiyle oluşturulan ürünün dijital ortamda sunulmasıdır. Bu tanımlardan yola çıkarak dijital öyküyü; dijital ortamda resim, ses ve müzik ögelerinin birleşimiyle bir ürünün ortaya çıkarılması olarak tanımlanabilir. Dijital öykü; bakış açısı, dramatik bir soru, duygusal içerik, sesin armağanı, müziğin gücü, ekonomi ve ilerleme hızı olmak üzere yedi ögeden oluşmaktadır” (Dola &Aydın 2020).

Şekil 1.

Yukarıda verilen şekilde Ateş’in dijital hikâye kullanımına dair yaptığı derlem çalışması incelendiğinde ise hikâye anlatımın ve dolayısı ile güncel şartlarda dijital hikayelerin yalnızca kişinin kendi öyküsünü anlatma gayesi ile sınırlı kalmadığı göze çarpmaktadır. Tablodan da anlaşılacağı üzere dijital hikâye farklı amaçlarla kullanılabilmektedir. Bu çalışmanın amacı gereğince yukarıda görülen amaçlar içerisinden üst düzey düşünme becerisi olan yaratıcılık becerisi ile dijital hikâye ilişkisi incelenecektir.

Yaratıcılık güncel Türkçe sözlükte, “yaratıcı olma durumu, her bireyde var olduğu kabul edilen, bir şeyi yaratmaya iten farazi yatkınlık” (TDK,2023). şeklinde tanımlanmıştır. Yaratıcılık; farklı ve özgün kaynaklarla beslenen yeni şeyler üretme, tasarlama sürecidir. (Karakuş& Türkkan& Namlı 2020)

Yukarıda verilen şekil incelendiğinde dijital hikâye kullanımın öğrenciyi etkin kıldığı, öğretmen öğrenci ilişkisini kuvvetlendirdiği, 21. yüzyıl ve üst düzey düşünme becerilerinin gelişmesine katkı sağladığı gözlenmektedir 

Şekil 3 incelendiğinde ise dijital hikâye yazma sürecinin de belli aşamalara sahip olduğu görülmektedir. Dijital hikâye oluşturmak için bu aşamaları yerine getirmeyi sağlayan çeşitli

 

uygulamalar ve yazılımlar geliştirilmiştir. Çoğunlukla İngilizce olarak yazılmış olan bu programlar Türkçe dil desteğine sahip oldukları için hem öğrencilerin hem de öğretmenlerin kullanımına oldukça pratik bir şekilde olanak sağlamaktadır. Bu uygulamalardan bazıları aşağıda listelenmiştir.

• Wevideo
• Animoto
• Creaza
• Prezi
• VoiceThread
• Meograph
• Storyjumper
• StoryBird
• Voki
• Wattped

Yukarıda listelenen dijital hikâye oluşturma araçları öğrencilerin Türkçe eğitimine olumlu tutum sergilemelerine, yazma becerisine karşı olan ön yargılarını kırmaya yönelik çalışmalar için oldukça önemlidir. Zira yazılımların içeriği öğrencilerin kendi hikâyelerini anlatma ve hikâyelerinin bilinmesini sağlama fırsatı tanımasının yanı sıra renkli içerikleri ile dikkat çekici uyaranlara sahiptir.

“Dijital öyküleme hem ürün oluşturmada hem de süreçte öğrencilerin yaratıcı ve analitik düşünmelerinin kesişiminde bulunur ve özellikle dil, kültür, dezavantajlı gruplar gibi konuların konuşulmasını sağlar (Malita ve Martin, 2010). Ayrıca, dijital öyküleme yaklaşımı, öğrencilere düşüncelerini ortaya koyma sürecinde teknolojiyi aktif katılımlı tasarımcılar olarak kullanabildikleri bir ortam ve öğrencilerin kendi özgün ve yaratıcı dillerini oluşturmaları için bir olanak sunmaktadır (Bedir Erişti, 2016)” (aktaran. Karakuş& Türkkan& Namlı 2020).

Ayrıca Robin “öğrencilerin dijital öykü anlatımının gerekliliklerine sahip olması için bazı okur-yazarlık becerilerine sahip olması gerektiğini belirtmektedir:

• Araştırma Becerisi: Hikâyeyi belgelemek, uygun enformasyonu bulmak ve analiz etmek
• Yazma Becerisi: Bakış açısını oluşturmak ve senaryoyu geliştirmek
• Organizasyon Becerisi: Projenin kapsamını ve kullanılan malzemeyi ve organizasyonu tamamlamak için gereken zamanı yönetmek

 

• Teknoloji Becerisi: Dijital kameralar, tarayıcılar, mikrofonlar, multimedya yazılımları gibi çeşitli araçları kullanmayı öğrenmek
• Sunum Becerisi: İzleyiciye hikâyeyi en iyi nasıl sunacağına karar vermek
• Mülakat Becerisi: Mülakat yapılacak kaynakları bulmak ve sorulacak soruları belirlemek Kişilerarası Beceri: Grup içinde çalışmak ve grup üyelerinin bireysel rollerine karar vermek
• Sorun Çözme Becerisi: Projenin bütün aşamalarındaki sorunların üstesinden gelmeyi ve karar vermeyi öğrenmek
• Değerlendirme Becerisi: Kendisinin ve diğerlerinin çalışmalarını eleştirebilecek uzmanlığı kazanmak” (aktaran. Küngerü 2016).

Yöntem:

 Yöntem:

Çalışmada nitel araştırma yaklaşımından yararlanılmıştır. ‘’Nitel araştırma, olguları kendi bağlamları içerisinde değerlendirerek süreçleri ya da anlamları yorumlar’’ (Silverman,2018, s.7). Nitel araştırma; sosyal bir alanda ya da bir insanın sorununa yükledikleri anlama değinen, araştırma problemlerinin yorumlayıcı/ kuramsal bir biçemle ele alan bir yöntemdir (Creswell,2013 s.44).

Çalışmada alan yazınında yapılan çalışmalar incelenip bir sonuca varılacağı için doküman analizi kullanılacaktır. Doküman analizi, yazılı belgelerin içeriğini belli bir sistem dâhilinde ve hassasiyet göstererek analiz etmek için kullanılan bir nitel araştırma yöntemidir. (Wach, 2013 akt. Kıral, 2020).

 Bulgular:

Yasemin Baki 2015 senesinde “Türkçe Öğretmeni Adaylarının Yaratıcı Yazma Becerilerinin Geliştirilmesinde Dijital Öykülerin Etkisi” başlıklı çalışmasında çalışmasına katılan öğrencilerin dört temel beceri alanında tümleşik olarak gelişme kaydettiğini belirtir.

Mehmet Karakuş& Buket Turhan Türkkan& Nihan Arslan Namlı “Dijital Öykülemenin Kültürel Farkındalık ve Yaratıcı Düşünme Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi” başlıklı çalışmalarında dijital öyküleme yoluyla öykü oluşturmanın öğrencilerin yaratıcılık becerilerini geliştirdiğini; yaratıcılık becerilerinin alt boyutları olan akıcılık, orijinallik ve esneklik puanlarının çalışma sonucunda arttığını tespit etmiştir.

 Sonuç ve Tartışma:

 

 

Şekil 4 incelendiğinde Ateş’in değerlendirmiş olduğu çalışmaların sonuçları görülmektedir. Çalışmamızın kapsamı gereğince ilk dikkatimizi çeken dijital hikâye kullanımının; yaratıcı yazma becerisinin geliştirdiği, iş birlikçi dijital hikâye yazmanın yazma üzerine olan olumlu tesirini, dijital hikâye anlatımın geleneksel hikâye anlatımında daha etkili olduğunu, dijital hikâye kullanımının dört beceri alanın tamamını geliştirdiği sonuçlarıdır.

 

 

Yasemin Baki, “Türkçe öğretmeni adaylarının yaratıcı yazma becerilerinin geliştirilmesinde dijital öykülerin etkisi”, Nazan Dola & İbrahim Seçkin Aydın “ Dijital Öykü Yazarlığının Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi”, Yasemin Baki& Nesrin Feyzioğlu “Dijital Öykülerin 6. Sınıf Öğrencilerinin Öykü Yazma Becerilerine Etkisi”, Sarenur Demirkol& Pınar Girmen “Dijital Öykü Çalışmalarının Dil Becerilerine Yansımaları”, Serkan Demir& Hacer Kılıçkıran “Dijital Öyküleme Uygulamasının Özel Yetenekli Öğrencilerin Yazma Becerilerine Etkisi”, Suzan Duygu Bedir Erişti “Çocuklarda Teknoloji Odaklı Görsel İletişim Ve Dinamik Bir Görsel İletişim Yolu Olarak Dijital Öyküleme”, Mehmet Karakuş& Buket Turhan

 

Türkkan& Nihan Arslan Namlı “Dijital Öykülemenin Kültürel Farkındalık ve Yaratıcı Düşünme Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi”, Mehmet Kurudayıoğlu& Mahzar Bal “Ana Dili Eğitiminde Dijital Hikâye Anlatımlarının Kullanımı” isimli çalışmalarda dijital hikâye kullanımın yaratıcılık ile pozitif yönde korelasyon kurulduğu sonucuna değinilmiştir.

Nesime Ertan Özen “ Dijital Hikâye Oluşturmanın Ortaokul 7. Sınıf Öğrencilerinin Yaratıcı Düşünme Becerisine Katkısı” isimli doktora çalışmasında şu sonuca varmıştır: “öğrencilerin çoğunluğu dijital hikâye oluşturma etkinliklerinin farklı bakış açısı, analitik düşünme becerisi ve kelime akıcılığı kazandırdığını, hayal gücünü ve yazı yazmayı geliştirdiğini, çoklu ortam özelliklerinin hikâye yazmayı kolaylaştırdığını ve anlatımı zenginleştirdiğini ayrıca dijital hikâye etkinlikleri sayesinde hikâyenin unsurlarını daha kolay fark edebildiklerini belirtmişlerdir.

Çalışma grubu öğrencilerinin oluşturdukları dijital hikâyelerden aldıkları ön test, ara ölçüm ve son test puan ortalamalarında bir artış olduğu görülmüştür. Elde edilen bu bulguyu destekleyen öğrenci görüşlerini genel olarak aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:

• Dijital hikâye oluşturma etkinliklerini eğlenceli bulma
• Dijital hikâye oluşturma etkinlikleri ile hikâye yazma becerisini geliştirme
• Dijital hikâye oluşturma etkinlikleri ile hayal gücünü geliştirme
• Dijital hikâye oluşturma etkinlikleri ile programlama becerisini geliştirme
• Dijital hikâye oluşturma etkinliklerinin düşünme süreci üzerinde olumlu etkisi
• Dijital hikâye oluşturma etkinlikleri ile kelime dağarcığını artırma
• Dijital hikâye oluşturma etkinliklerinin yazma isteğini artırması”

 

Son söz olarak alan yazını taramasında ortaya çıkan sonuçlar da dikkate alınarak şu sonuca ulaştığımız söylenebilir: İnsanın kendi hikâyesini anlatma ihtiyacı ile başlayan hikâye süreci yine insanın hayal dünyasının köşesiz düzlemlerinin gelişmesine sebep olmuştur. Çağın değişimi ile birlikte ise öğrencileri tekdüze anlatımdan kurtarması sebebiyle öne çıkan dijital hikâye kullanımı öğrencilerin yaratıcılık becerilerini olumlu yönde etkilediğini görmekteyiz.

 

 KAYNAKÇA:

Ateş, M. (2022). Dil eğitiminde dijital öyküleme yönteminin kullanılması: Sistematik derleme çalışması. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, doi:10.9779.pauefd.110172

Baki, Y. (2019). Türkçe öğretmeni adaylarının yaratıcı yazma becerilerinin geliştirilmesinde dijital öykülerin etkisi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(4), 964-995.

Baki, Y.& Feyzioğlu N. (2017). Dijital öykülerin 6. Sınıf öğrencilerinin öykü yazma becerilerine etkisi. International Online Journal of Educational Sciences, 9 (3), 686 – 704.

Demir, S. & Kılıçkıran, H. (2018). Dijital öykü uygulamasının özel yetenekli öğrencilerin yazma becerilerine etkisi . Disiplinlerarası Eğitim Araştırmaları Dergisi , 2 (4) , 12-18 .

Demirkol, S. ve Girmen, P. (2023). Dijital öykü çalışmalarının dil becerilerine yansımaları. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (AUJEF), 7(1), 33-63.

Dola, N. & Aydın, İ. S. (2020). Dijital öykü yazarlığının çeşitli değişkenlere göre incelenmesi . Journal of Language Education and Research , 6 (1) , 17-34 .

Erişti,D,S. ( 2017). Çocuklarda teknoloji odaklı görsel iletişim ve dinamik bir görsel iletişim yolu olarak dijital öyküleme. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 2017/I 25-38.

Karadağ, Ö. (2003). Türkçe eğitiminde anlatım tarzları. Türklük Bilimi Araştırmaları (79)

Karakuş, M. & Türkkan, B.& Namlı, N. (2020). Dijital öykülemenin kültürel farkındalık ve yaratıcı düşünme üzerindeki etkisinin incelenmesi. Eğitim ve Bilim Cilt 45 (2020) Sayı 203 309-326.

Kurudayıoğlu, M. & Bal, M. (2014). Ana dili eğitiminde dijital hikâye anlatımlarının kullanımı. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 0 (28) , 74-95 .

Küngerü, A. (2016) Bir ifade aracı olarak dijital öykü anlatımı. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi (AKAR), Cilt 1, Sayı 2, 33-45.

Özen, N. (2020). Dijital hikâye oluşturmanın ortaokul 7. Sınıf öğrencilerinin yaratıcı düşünme becerisine katkısı. Uşak Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. Uşak.