Silaj, su düzeyi yüksek kaba yemlerin içerdiği suda çözünebilir karbonhidratların, havasız bir ortamda, laktik asit bakterilerinin doğal fermantasyon yoluyla laktik aside dönüştürülmesi sonucu oluşan fermente kaba yemdir.

Peki kaba yem nedir?

Kaba yem, ruminant hayvanlarda doygunluk hissi sağlamak, sindirim sisteminin düzenli çalışmasının sağlanması amacıyla verilen besleme değeri yetersiz, yoğunluğu düşük, enerji düzeyi yoğun yemlere oranla daha az, lignin, selüloz, hemiselüloz, pektin gibi bitki hücre duvarı bileşiminde bulunan maddeler bakımından zengin, ham protein içerikleri de yoğun yemlere göre düşük olan, taze veya kurutulmuş şekilde kullanılan yeşil otlar, samanlar, tohum kılıfı ve kavuzlarının oluşturduğu yemlerdir.

Silaj, kısa tanımı yapılacak olursa “sulu kaba yem” olarak tanımlanabilir.

Silajın kuru ota göre avantajları

• Silaj yapımı kuru ot yapımına göre hava koşullarından daha az etkilenir.
• Kullanılan iş gücü daha azdır.
• İyi yapılmış bir silajda kuru ota göre daha az kayıp görülür.
• Hemen hemen yetiştiriciliği yapılan tüm bitkisel materyal ve bunların yan ürünleri silaj yapımında kullanılabilir.
• Taşınması ve pazarlanması daha kolay bir yemdir.
• Besin madde kaybı kuru ota göre daha azdır.
• Hayvanlar tarafından sevilmeyen yemlerin silajının yapılması sonucunda bu yemler hayvanlar tarafından sevilerek tüketilir.
• Sindirilme dereceleri ve besleme değerleri kuru ota göre daha yüksektir.
• İyi yapılmış silajlar uzun süre bozulmadan saklanabilir.

Silaj yapımında kullanılan silo çeşitleri;

• Yığın silolar
• Kule tipi silolar
• Bank tipi silolar
• Duvarları hareketli silolar
• Vakum silolar
• Plastik sosis silolar
• Büyük balyalar

 

Silaj nasıl yapılır?

Silaj, birbiriyle bağlantılı 10 temel aşamada yapılır.

1. Silaj Materyali
2. Hasat
3. Soldurma
4. Parçalama
5. Katkı Maddeleri ile Zenginleştirme
6. Taşıma ve Doldurma
7. Sıkıştırma
8. Kapatma
9. Açma ve Kullanma
10. Koordinasyon

1-) Silaj Materyali

Günümüzde fazla sayıda bitkisel materyal silaj yapımında kullanılmaktadır. Bu materyallerin bir bölümü direkt olarak silaj yapımı için yetiştirilir bir bölümü de bitkisel üretim yan ürünlerden oluşmaktadır. Silaj yapımında kullanılacak materyallerin yeterli miktarda suda çözünebilir karbonhidrat içermesi, tampon kapasitesinin düşük olması ve %20’den daha fazla kuru madde miktarına sahip olmalıdır.

Günümüzde silaj yapımı için yetiştiriciliği en çok yapılan bitkisel materyal Mısırdır. Mısır, kuru madde düzeyinin yüksek olması, tampon kapasitesinin düşük olması ve laktik asit fermantasyonu için gerekli olan suda çözünebilir karbonhidrat miktarının yeterli düzeyde olmasıdır.

Mısır dışında özellikle silaj yapımı için yetiştirilen bitkilerden biri de Sorgum bitkisidir. Sorgum’un silajlık için geliştirilen çeşitlerinin sindirilme dereceleri de %85’in üzerindedir. Sorgum’un sindirilme derecesi mısıra göre daha düşüktür.

2-) Hasat

Silaj yapımının önemli aşamalarından birisidir. Silolanacak bitkinin hasat zamanı yetiştirme koşulları ve olgunlaşma dönemi tarafından belirlenmektedir. Bitkilerdeki kimyasal ve mikrobiyolojik aktivite hasat anından silolama sonuna kadar devam eder. Bu aktiviteler silajların besleme değerlerini bir miktar düşürmektedir.

Olgunlaşma dönemi, kimyasal ve mikrobiyolojik yapıları itibariyle bitkilerin maksimum verim ve sindirilme dereceleri açısından en iyi oldukları dönemdir. Olgunlaşmanın başlamasıyla bitkilerin verimleri de artar. Fakat bununla birlikte sindirilebilirliği düşüren selüloz ve lignin miktarında da artış görülmektedir. Çok olgun bitkiler silaj yapımı için uygun değildir. Erken hasat edilen bitkilerden yapılan silajlarda da kötü fermantasyon görülür ayrıca erken hasat edilen bitkilerin soldurma süreleri uzun olacağından dolayı bozulmalar görülür ve silaj yapılacak materyal miktarında kayıplar görülür.

Silajı yapılacak olan bitkilerin hasadı sırasında dikkat edilmesi gereken bir önemli husus ise biçme yüksekliğidir. Biçme yüksekliği, silajın kalitesini ve hayvanlar tarafından değerlendirilmesini büyük ölçüde etkilemektedir. Özellikle mısır ve sorgum gibi bitkilerde biçim yüksekliği 5-7.5 cm aralığından başlamalıdır.

Mısırın hasadı, danelerinin yaklaşık %50’si nişasta, %50’sinin de süt ile dolu olduğu dönemde başlayarak danelerinin %75’i nişasta ve %25’inin süt ile dolu olduğu dönem aralığında yapılmalıdır. Bu döneme hamur olum dönemi denmektedir.

Sorgum hasadı, danelerin çiçeklenme döneminden hamur olum döneminin sonuna kadar süren aralıkta yapılmalıdır.

Yoncanın hasadı, çiçeklenmenin başladığı dönemde yapılmalıdır.

3-) Soldurma

Soldurma, silajı yapılacak bitkinin hasadından sonra kuru madde içeriğinin arttırılması amacıyla tarlada bekletilerek suyunun uçurulması işlemidir. Silolanacak bitki en az %30 kuru madde içeriğine sahip olmalıdır bu oran fermantasyon açısından önemlidir. Soldurma işlemi, silolanan bitkiden silo suyu çıkışını azaltarak sindirilebilir enerji ve besin maddelerinin kaybını engellemektedir. Soldurma işlemi ile özellikle suda çözünebilir karbonhidrat düzeyleri az ve silolanmaları zor olan baklagillerin daha kolay silolanması sağlanır.

4-) Parçalama

Parçalama, silaj yapımının önemli aşamalarından biridir. Bu işlem ile silajı yapılacak olan bitkiler küçük parçalara ayrılır. Parçalama işlemi, silolanacak bitkinin katkı maddeleri ile zenginleştirilerek homojen bir şekilde karışmasına da yardımcı olmaktadır. Kuru madde içeriği yüksek ve düşük kaliteli bitkiler daha küçük, kuru madde içeriği düşük ve daha kaliteli bitkiler ise büyük parçalara ayrılarak silolanmalıdır. Bu şekilde iyi bir sıkıştırma elde edilebilir.

5-) Katkı Maddeleri ile Zenginleştirme

Katkı maddeleri ile zenginleştirme işlemi parçalama ile kombine şekilde yapılmalıdır. Çünkü parçalama işlemi uygulanan materyal silaj katkı maddelerinin homojen dağılmasına olanak sağlamaktadır. Katkı maddeleri kullanılmasının temel amacı, silajı yapılacak olan materyalde laktik asit bakterilerinin hızla gelişip çoğalmalarını sağlayarak iyi fermente, aerobik stabilitesi yüksek ve hijyenik riskleri az olan bir silaj elde etmeyi sağlamaktır.

Glukoz, Sukroz, Melas gibi fermantasyon uyarıcıları,

Formik asit, asetik asit, laktik asit gibi fermantasyon engelleyicileri,

Laktik asit bakterileri, propiyonik asit, kaproik asit gibi aerobik bozulma engelleyicileri,

Üre, amonyak, biüret gibi besin maddeleri,

Arpa, saman, şeker pancarı gibi absorbantlar bu katkı maddeleri için örnek verilebilir.

6-) Taşıma ve Doldurma

Parçalanan materyal, uygun bir şekilde ve ürün kaybına neden olmadan siloya getirilmelidir. Siloya gelen materyal zaman kaybetmeksizin siloya doldurulmalıdır. Doldurma süresinin uzaması halinde siloda aerobik(oksijenli) çalışan mikroorganizmalar çoğalmaya başlarlar ki bu durum silaj yapımında istemediğimiz ve fernantasyonu olumsuz şekilde etkileyen bir faktördür. Doldurma işlemi geciken silajlarda büyük oranlarda besin madde kaybı görülmesinin yanı sıra silajın bozulma riski de artmaktadır.

7-) Sıkıştırma

Sıkıştırma, silolanan materyalin parçacıkları arasında bulunan havanın çıkarılması işlemidir. Sıkıştırma işlemi büyük bir titizlik içerisinde yapılmalıdır. Eğer iyi bir sıkıştırma sağlanamazsa bitkisel materyal parçacıkları arasında hava kalacaktır ve bu kalan hava da silajın bozulmasını kolaylaştıracaktır.

8 -) Kapatma

Hasat, soldurma, parçalama, katkı maddeleri ile zenginleştirme, taşıma ve doldurma, sıkıştırma işlemlerinden sonra silo üzerinin kapatılması işlemidir. Kapatma işlemi için kullanılacak örtü PVC veya polietilen bir maddeden üretilmiş olmalıdır. Kapatma işleminde  kullanılan örtü, güneşin besin madde kaybına neden olan ve silaj üzerinde olumsuz etki yapan ultraviyole ışınlarını engellemelidir. Plastik örtü  silaj materyalinin üzerine serildikten sonra iyice sıkıştırılmalıdır ki  hem hava alması engellensin hem de kar, yağmur gibi hava olaylarından etkilenmesin. Silo, plastik örtü ile sıkıca kapatıldıktan sonra üzerine mutlaka toprak, kum, kum torbaları, eski araç lastikleri gibi ağırlık oluşturacak malzemeler yerleştirilmelidir.

Bu işlem de tamamlandıktan sonra silo sıkça kontrol edilmelidir. Plastik örtünün zarar görmemesi, yırtılmaması gereklidir. Eğer örtünün üzerinde bir yırtık oluşmuşsa derhal o yırtık aynı malzeme ile kapatılarak bantlanmalıdır. Eğer yırtık tamir edilmez ise silolanan materyal iyi fermente olamaz, silajda kayıp oranı artar veya silaj tamamen bozulabilir.

9-) Açma ve Kullanma

Silajın açılarak hayvan beslemesinde kullanılmaya başlandığı dönemdir. Silajın üzerinin açılmasıyla birlikte yüzeye yoğun bir oksijen girişi gerçekleşir. Açılmadan sonra silajlardaki aerobik bozulma, kuru madde ve besin maddesi kayıplarına neden olur. Bu durum, maya ve küf ile birlikte enterobacteria ve bacillus gibi istenmeyen mikroorganizma popülasyonunun artmasına neden olur. Maya ve küfler silajdaki sindirilebilirliği yüksek besin madde kaybına neden olmalarının yanında bazı küf türleri ve mikotoksinler ve diğer toksik bileşikleri üretirler.  Bunun sonucunda da başta çiftlik hayvanları ve insan sağlığı olumsuz etkilenebilir.

Silaj fermantasyonu genellikle 7-21 gün arasında tamamlanır. Ancak fermantasyonun sağlıklı bir biçimde gerçekleştiğinden emin olmak için silo 1 ay boyunca açılmamalıdır.

Silaj, silodan alınırken hayvanlara verilecek kadar alınmalıdır.

Silo açıldıktan sonra içinde gerçekleşen bu etkiler üzerine etkili faktörler,

• Silajın içeriğindeki aerobik mikroorganizma sayısı
• Fermantasyon özellikleri
• Çevre sıcaklığı
• Silonun doldurulma ve kapatılma süresi
• Bitki materyalinin hava ile temas süresi
• Yüzey kayıpları

10-) Koordinasyon

Silaj yapımının 10 temel aşamasından en önemlisi koordinasyon diyebiliriz. Silaj yapımında kullanılacak bitkisel materyalin üretiminden, hayvanlara verilmesine kadar olan tüm aşamaların iyi bir koordinasyon içerisinde yapılması gereklidir. Silaj yapım aşaması yukarıda verilen sıra ile yapılmalıdır. Birbirini takip eden aşamalar arasındaki bir kopukluk bütün bir silajın bozulmasına, hayvan sağlığının bozulmasına, hayvansal ürünlerde bozulmaya ve en sonunda tabi ki insan sağlığının bozulmasına neden olabilir.