TARİHİN İLK DEMİRSPOR’U: ESKİŞEHİR DEMİRSPOR

DEMİRSPORLARIN KURULMASI

Demiryolları’nın sportif faaliyetleri Eskişehir Demirspor ile birlikte başlayıp; Samsun,
Ankara, İstanbul, Kayseri, Adana, İzmir ve Sivas Demirspor kulüplerinin kurulmasıyla devam
etti. Bu kulüpler arasında Eskişehir Demirspor’dan sonra 15 Haziran 1931 tarihinde İzmir
Demirspor kulübü kuruldu. Kurulduğu yıl ve sonrasındaki birkaç yılda önce Aydın Demiryolu
Spor kulübü adı altında olmasına rağmen 1935 yılında Aydın hattının devlete devrinden
dolayı kulüp İzmir Demirspor adını aldı ve sonrasında Türkspor ile birleşerek 1936 yılında
resmen liglerde oynamaya başladı.
Bir diğer Demiryolu kulübü olan Ankara Demirspor, 16 Mart 1932’de kuruldu. İlk sahaya
çıkış tarihi ise 29 Mayıs 1932’dir. M. Kemal Atatürk 1932 yılında verdiği bir demeçte, güreş
sporuna önem verilmesi gerektiğini söyledi ve demeçten sonra Ankara’yı pilot bölge olarak
seçti. Bu demeç, sporu seven demiryolcularını harekete geçirdi ve böylece Ankara
Demirspor’un güreş branşının kurulmasına karar verildi. Güreş ve futbola ağırlık veren kulüp,
futbolda ilk başarısını 1938-1939 sezonunda Türkiye’nin ilk deplasman ligi olarak bilinen
Milli Kümede gösterdi. Ligi Galatasaray ile birlikte 35’er puan puanda bitiren Ankara
Demirspor gol averajı ile ikinci oldu. 1939, 1943, 1947, 1948 ve 1959 yıllarında Ankara
şampiyonluğu ve 1947 yılında Türkiye şampiyonluğu elde etti. 1986 yılında adı Demiryol
Ankara Demirspor olarak değiştirildi. Ankara Demirspor Ankara’nın yabancı takımlarla en
fazla sayıda temasta bulunan takımı ünvanını halen taşımaktadır.
Kayseri Demirspor kulübü demiryolcuların sportif ihtiyaçlarını karşılamak amacı ile 1932
yılında kuruldu. 1952 yılında bölge futbol şampiyonluğunu kazandı. Kayseri Demirspor
kulübünün en önemli özelliği Orta Anadolu’nun merkezi olan Kayseri’de kurulmuş olan ilk
spor kulübü olmasıydı. Haydarpaşa Demirspor kulübü 1937 yılında kuruldu. Özellikle güreş
alanında önemli başarılar elde etti. Bu kulüpten çok sayıda güreşçi Avrupa, Balkan ve
Akdeniz oyunlarında milli formayı giyerek Türkiye’yi temsil ederek dereceler elde ettiler.
Adana Demirspor kulübü 1940 yılında kuruldu ve diğer birçok Demirspor gibi sadece
futbolda değil diğer spor dallarında da faaliyet gösterdi. 1942 senesinde itibaren 10 sene üst
üste bölge futbol şampiyonluğunu kazandı. 1

ESKİŞEHİR DEMİRSPOR’UN KURULUŞU

1894 yılında İstanbul-Bağdat demiryolu yapılırken, Almanlar tarafından buharlı lokomotif
ve vagon tamiri için Eskişehir’de Anadolu Osmanlı Şimendifer kumpanyası adı verilen küçük
bir atölye kuruldu. Atölyede, lokomotif, yolcu ve yük vagonu tamiri yapılmaktaydı.
Lokomotiflerin kazanlarının onarımı için bütün yedek parçalar ithal edilmekteydi.

Bu küçük atölye birçok aşamadan geçerek, Türkiye’nin önemli bir sanayi kuruluşu olan Türkiye

Lokomotif ve Motor Sanayi A.Ş. (TÜLOMSAŞ) haline geldi. Atölyede çeşitli alanlarda
şehrin çocuklarına ve gençlerine spor hizmeti sunmak amacıyla bir spor kulübü kuruldu. Bu
kulüp daha sonra kurulacak Eskişehir Demirspor’un da başlangıcı oldu. Ve bu kulüpte yetişen
gençler kulüp tarihinin ilerleyen yıllarında milli forma ile uluslararası alanda başarılar elde
etti.2
TCDD Genel Müdürlüğü’nün futbol alanındaki sportif faaliyetlere başlaması,
Cumhuriyetin ilanından tam 7 yıl sonra 1930 yılında Eskişehir Cer Atölyesi’nde Eskişehir
Demirspor Kulübü’nün futbol takımının kurulmasıyla başladı. Kulübün ilk resmi tüzüğünde
kuruluş amacı şu şekilde ortaya koyulmuştur:
“Eskişehir Demirspor Kulübü, TCDD İşletmesi Umum Müdürlüğü’nün kurmakla
mükellef bulunduğu müessese kulübü hizmetini ifa etmekle beraber, Beden
Terbiyesi ile ilgili her türlü jimnastik ve sportif branşlarda amatör ruhlu sporcular
yetiştirmek gayesi ile memleket gençliğine hizmet etmek, sporcuların ruhsal ve
bedensel bakımdan sıhhatli bir şekilde yetişmeleri için katkıda bulunmak ve
üyeleri ile sporcular arasında sevgi ve saygıyı tesis etmek suretiyle sporla ilgili
çalışmaları yapmak gayesi ile.”3
Eskişehir Demirspor, Eskişehir’in en eski futbol takımı olmasının yanında Demirspor
adıyla kurulan Türkiye’deki ilk takımdır. 30 Ağustos 1930 tarihinde Mehmet Mütevelli Bey
başta olmak üzere fabrika müdürü, Mehmet Ali Bey, Mahmut Bey, Şaban Daga, Ferit Bey,
Tarık Bey, Kemal Baydan, ve Sait Ataman Demirspor Kulübünün ilk kurucuları olarak tarihe
geçtiler. Kulübün bölge tescil numarası 1, Genel Müdürlük tescil numarası ise 64 olarak
kayıtlara geçti.
Kulübün sadece futbolda değil diğer sportif alanlarda da etkinlik göstermesi
planlanıyordu. Eskişehir’in demiryolu işçileri, kendi bölgelerine hizmet etmek amacıyla

Demirspor teşkilatını yaşatmak ve genç demiryolu çalışanlarını da kulüp bünyesinde
barındırmaya çalıştılar. İşletme fabrikaları işçilerinin spor ihtiyacını karşılamak da kulübün
kurulma amaçları arasındaydı. Demirspor bünyesindeki sporcular başta işçilerden oluşmasına
rağmen sonrasında Devlet Demiryolları’nın diğer alanlardaki çalışanları da Demirspor’a
katıldılar.

ESKİŞEHİR DEMİRSPOR’UN TÜRK FUTBOL TARİHİNDE BAŞARDIĞI
İLKLER

Eskişehir Demirspor Kulübü’nün Türk Futbol tarihindeki yerini daha iyi anlayabilmek
için öncelikle 1930’larda futbolun o günlerde ülke genelinde hangi şartlar altında oynandığına
bakmak gerekmektedir. Bugün Süper Lig olarak adlandırılan Türkiye 1.Futbol Ligi 1959
yılında kuruldu. Bu tarihe kadar ülke çapında yapılan futbol şampiyonasının adı ise Türkiye
Futbol Şampiyonası ya da diğer adıyla Türkiye Futbol Birinciliğidir. Bu çatı lig oluşumu ise
1924 yılında Ankara’da Türk İdman Cemiyeti İttifakı tarafından kuruldu. Bugünkü lig
formatından çok uzak olan bu oluşum bölgesel ve yerel rekabetlerden ibaretti. 1959 öncesi
dönemde Milli Küme adı verilen ligde; sadece İstanbul, Ankara ve İzmir’in en güçlü
takımları arasında maçlar yapıyordu. Bu kümeye ilaveten bir de diğer şehir takımlarının
oluşturduğu Mıntıkalar Şampiyonası vardı. Eskişehir Demirspor kulübü de ilk ciddi başarısını
1935-1936 yılında katıldığı Türkiye Mıntıka Grup Şampiyonları Şampiyonası’nda Ankara
Gençlerbirliği takımını eleyip, İstanbul’daki final müsabakalarında Türkiye dördüncüsü
olarak elde etti. Bu başarısının hemen sonrasında da Mıntıkalar Şampiyonası’ndaki
şampiyonluk geldi. 24 Aralık 1938’ de oynanan final maçında Samsun Demirspor takımını 4-
0 yenerek şampiyonluğa ulaştı.4

1930’lu yıllarda Türkiye Futbol Birinciliğindeki şampiyonluklar İstanbul takımları
çoğunlukta olmak üzere, Ankara ve İzmir takımları arasında paylaşılıyordu. Türkiye
Şampiyonluğu kupası ise o dönemde Milli Küme takımları ve Mıntıkalar Grup Şampiyonları
Şampiyonası takımları arasında yapılan final müsabakası sonucu kazanılıyordu. 1940 yılına
kadar ise bu şampiyonlukları hep Milli Küme şampiyonu olan takımlar kazanıyordu.
Kuruluşunun henüz 10.yılında Demirspor; 1939-1940 futbol sezonunda final maçında 19
Mayıs Stadı’nda Fenerbahçe ile bahsedilen final müsabakasında karşı karşıya geldi. Turnuva
formatı gereği Cumartesi ve Pazar günleri üst üste oynatılan iki maçın ilkinde 0-0 berabere
kalan Eskişehir Demirspor, ikincisinde Fenerbahçe’yi 3-1 yenerek şampiyonluğa ulaştı.
Böylelikle kupa Milli Küme dışına ilk kez çıkmış oldu. Demirspor bu başarısı ile Anadolu
Kulüpleri içinde ilk Türkiye Şampiyonu olan kulüp olarak tarihe geçti. Bu tarihi maçın on
biri; Mennan Yalın (Kaptan), Abdülkadir Arun, Nuri Kuran, İbrahim Yanartaş, Fahri Adanır,
Celal Esemen, İskender Gürpınar, İsmail Çınar, Ahmet Dizeroğlu, Zeynel Karagöz ve Murat
Babayiğit ‘ten kuruluydu.5
Burada kısaca değinilmesi gereken bir konu daha var. Teknik olarak Eskişehir Demirspor
da ulusal lig şampiyonu bir kulüptür. Ancak 1959 yılı öncesi şampiyonlukların sayılıp
sayılmaması konusu sürekli olarak tartışılmaktadır.6
1959 yılı öncesi şampiyonlukların
geçerliliği tartışması bu çalışmanın kapsamının dışında olduğundan bu konunun detaylarına
girilmeyecektir.
Şampiyonluğun ardından dönemin federasyon başkanı Orhan Apak kulübü ziyareti
sırasında Demirspor’un Milli Küme’de oynaması teklifini yaptı. Fakat lig şartlarının mali
ağırlığı teklifin kulüp yönetimi tarafından kabul görmemesine neden oldu. II.Dünya Savaşı
sırasında yaşanan ekonomik sıkıntılar ve ligin deplasman maçlarını da içermesi kulübü bu
kararı almaya iten nedenler oldu. Ancak teklif daha sonra maçlarını sadece Ankara’da
oynamak şartı ile yeniden gelince bu kez kabul edildi. 1941 yılında deplasmanlı olarak,
Ankara-İzmir-İstanbul takımlarının olduğu ligde, Eskişehir Demirspor da 12 takım arasında
mücadele etti ve bu takımlar arasında altıncılığa kadar yükseldi.
1942-1945 yılları II. Dünya Savaşı sebebi ile bütün spor dallarında duraklamanın
görüldüğü yıllardır. Askerliğin 2 yıl kadar sürmesi ve ekonomik sıkıntıların büyüklüğü tüm
takımları etkilediği gibi Eskişehir Demirspor’u da etkiledi. Buna ilaveten 1944-1946
yıllarında Demiryollarında askerlik yapanların oluşturduğu Demiryol Alayı ayrı bir kulüp
olarak yoluna devam etti. Bu dönemde ciddi kayıplar vermesine rağmen 1946 yılında sahneye
yeniden çıkan Demirspor, Anadolu takımlarının her birini tek tek eleyerek finale yükseldi.
Ankara’da oynadığı Gençlerbirliği maçını 4-2 kaybederek Türkiye ikincisi oldu.7
“Türkiye Birinciliği Finali’ne Anadolu Şampiyonu olarak katıldığı 1948 finalinde ise
Demirspor, bu kez, yine Ankara’da, bir diğer Ankara temsilcisi Ankaragücü ile finali oynadı
ve 2-1 yenilerek tekrardan ikinci oldu.”8
Anadolu futbol arenasında; 1944, 1946, 1948 ve 1954 yıllarında grup birincisi oldu,
1949 yılında ise diğer gruplar arasında da yapılan müsabakaları da kazanarak gruplar arası
birincilik başarısını elde etti. Demirspor bunlar dışında, Eskişehir bölge liginde 1920 yılında
idmanyurdu şampiyonluklarından sonra, 1933-1934 ile 1958-1959 sezonları arasında sürekli
şampiyon olmuştur.9
1950’li yıllarda Eskişehir Demirspor Avrupa’da bazı ülkelerdeki takımlarla futbol
müsabakaları yaptı. Belçika’ya yaptığı seyahatte bir turnuvaya katılıp Nameur ve Charlou
takımlarıyla maç yaptı. Bonn kentindeki maçlarında ise Şimal Demiryolları karmasını 4-1
yendi. Bir sonraki sene içinde Demirspor kulübü Zagreb Lokomotif ile Hollanda
Demiryollarından birer maç için teklif aldı.10

ŞAMPİYONLUK SONRASINDA FUTBOL BRANŞI

Kulüp 1950’li yılların sonrasındaki süreçte futboldaki eski lig şampiyonluğu kazandığı
ve Avrupa takımlarıyla maça çıktığı o başarılı günlerine bir daha hiç ulaşamadı. Bu durumun
birkaç farklı sebebi var. Öncelikle kulüp organik olarak bir devlet kuruluşuna bağlıydı.
Yasalar ve mevzuatlar yöneticileri zaman zaman zor durumlarda bırakabiliyordu. Kulübün
kurumsal bir kimlik kazanamamasındaki en etkili faktörlerden biri buydu. Bunun dışında
kulüp hiçbir zaman ciddi bir taraftar kitlesi oluşturamadı. Kulübün kuruluşunda demiryolu
işçileri gibi sınırlı bir kitle etkin olunca kulübe duyulan aidiyet de şehrin geneline bir türlü
yayılamadı.11  Kulübün başarılarını futbolun henüz tam olarak profesyonel şekilde
oynanmadığı zamanlarda elde ettiğini ve 1959’da profesyonel lig kurulduğunda ikinci ligden
başlatıldığını göz önüne aldığımızda kulübün başarısını neden sürdüremediğini bir nebze
anlayabiliriz. Bu sebeplerin yanı sıra kulüp maddi anlamda da zorluklar çekmeye başladı.
Sonuç olarak 1970’li yıllarda kulüp büyük düşüş göstererek 3. Lig’e kadar düştü. Sonra kulüp
tarihindeki günümüze kadar gelinen süreçteki son 2. Lig’e çıkışını, 1973 sezonunda 3. Lig
Şampiyonluğunu Kasımpaşa’yı yenerek kazanmak suretiyle gerçekleştirdi.
Demirspor, Türk Futbol tarihine önemli şahsiyetler de kazandırmıştır. Bunların
arasında; İzmirli İsmail, Galatasaraylı Arif, Şevket Demirtepe, Abdülkadir Arun (Ankara
Demirspor-B Milli-A Takımda Cihat Arman ile), Naci Özkaya (Galatasaray-Milli), Basri
Dirimlili (Fenerbahçe-Milli), Yüksel Özbek (Beşiktaş-PTT), Tevfik Kutlar (Gençlerbirliği),
Gündüz Kılıç, Süreyya Özkefe (Beşiktaş-Milli), Turan (Bursaspor), Ergun Ercins(Galatasaray),

Rasim Kara (Beşiktaş-Milli), Fahri Sağınoğlu (Kasımpaşa-Beşiktaş-Milli),
Emrullah Küçükbay (Amatör Milli), Abdullah Matay (Fenerbahçe), Sinan (Galatasaray),
Nihat Atacan, Fahri Adanır sayılabilir.12

KULÜBÜN GÜNÜMÜZDEKİ DURUMU VE HEDEFLERİ

Cumhuriyet tarihi boyunca kamu kuruluşlarında zaman zaman değişen mevzuatlar ve
bu kuruluşlar ile alakalı getirilen yeni yasalar yöneticilerin elini kolunu bağlamış, spora büyük
katkılar veren birçok kurumun sportif şubeleri kapılarına kilit vurmak zorunda kalmıştır.13
Bütün zorluklara rağmen Eskişehir Demirspor 88 yıldır olduğu gibi spora ve gençlere hizmet
etmekten geri kalmamış, her türlü sıkıntıyı bu uğurda göğüslemiştir. Herhangi bir sponsoru
olmayan kulübün gelirlerini kulüp üyesi işçiler ve kamu kuruluşlarında çalışan memurların
aidatları oluşturuyor. Bu durum imkanları kısıtlasa da Demirspor’un öz ve hırslı ve tutkulu bir
spor oluşumu olduğunu vurguluyor. Kulübün günümüz yönetimini ele alacak olursak; daha
önce kulüpte genel sekreterlik ve başkan yardımcılığı görevlerini üstlenen Gönül
Cemoğlu’nun kulüp başkanlığına adaylık koyması ve 2018 yılında kulüp başkanı seçilmesiyle
Eskişehir Demirspor ilk kez bir kadın başkanın önderliğinde yoluna devam ediyor ve
kulüplerde pek sık rastlanmayan bu durumun zorluklarının da olmasına rağmen Gönül
Cemoğlu, bu zorluklara göğüs gerebileceğine inanıyor.14 Eskişehir Demirspor kulübü 2018
yılı itibariyle güncel olarak 480 futbolcu ve 20 takımıyla futbolda ve bunun dışında etkin
olarak eskrim ve tekvando branşlarında gençlere eğitim ve spor olanağı sağlamaktadır.15

Kaynakça:

1 H. İbrahim Uçak. “Demiryollarında Sportif Faaliyetler ve Ankara Demirspor Kulübü.” Kekibeç. Sayı 11. 2001.

2 Cihan Yıldırım. “Eskişehir’in ilham kaynağı Demirspor’dur.” Osman Gençoğlu ile Röportaj. 22 Ocak 2018.

3“Tarihçe.” Eskişehir Demirspor Resmi Sitesi.

4“Milli küme haricindeki mıntıkalar şampiyonası.” Cumhuriyet . 25 Aralık 1938.

5 “Tarihçe.” Eskişehir Demirspor Resmi Sitesi.

6 Ali Can Yaycılı. “1959’dan önceki şampiyonluklar nerede?” Hürriyet Gazetesi Web Sayfası.

7 “Futbol” Eskişehir Demirspor Tarihçesi. 1 Aralık 2018.

8 “Tarihçe.” Eskişehir Demirspor Resmi Sitesi.

9 “Tarihçe.” Eskişehir Demirspor Resmi Sitesi.

10“Eskişehir Demirspor dün geldi.” Cumhuriyet. 22 Eylül 1956.

11 Gönül Cemoğlu Görüşmeyi yapan Samet Yıldız ve Ahmet Melikşah Cengiz. Eskişehir Demirspor Tesisleri. 1
Aralık 2018.

12 “Tarihçe.” Eskişehir Demirspor Resmi Sitesi

13 Gönül Cemoğlu’nun Divan Kurulu Konuşması. 13 Mayıs 2018.

14 Gönül Cemoğlu. Görüşmeyi yapan Samet Yıldız ve Ahmet Melikşah Cengiz. Eskişehir Demirspor Tesisleri. 1
Aralık 2018.

15 Rıdvan Cihanger. Görüşmeyi yapan Samet Yıldız ve Ahmet Melikşah Cengiz. Eskişehir Demirspor Tesisleri. 1
Aralık 2018.